بررسي حديث در فضايل ناهمگون خلفا

اين حديث در فضايل و ترتيب خلفا را ترمذى نقل كرده است وى از على عليه السلام اين گونه نقل كرده كه پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله فرمود:
خداوند ابوبكر را رحمت كند، دخترش را به عقد من درآورد، مرا به مركز هجرت (مدينه) رهنمون شد و بلال را با ثروت خود آزاد كرد. هيچ ثروتى به اندازه ثروت ابوبكر در راه اسلام، براى من سودمند نبوده است.
خداوند عمر را رحمت كند كه حق را مى گويد گرچه تلخ باشد. حق او را ترك گفت، اما دوست ديگرى براى خود نيافت.
خداوند عثمان را رحمت كند كه فرشتگان از او شرم دارند. او « جيش العسره»(1) را تجهيز كرد و مسجد ما را آن قدر گسترش داد كه ظرفيت همه ما را داشته باشد.
خداوند، على را رحمت كند. خدايا! هر جا كه رود حق را با او همراه گردان.(2)
جلال الدين سيوطى اين حديث را از ترمذى نقل كرده و آن را صحيح دانسته است.(3)

مختار بن نافع راوى اين حديث

از راويان اين حديث، به مختار بن نافع مى توان اشاره كرد كه راوى شناسان او را نپذيرفته اند.
ابوزرعه درباره او مى گويد: احاديث وى، سست و ضعيف است.
بخارى، نسائى و ابوحاتم مى گويند: احاديث مختار ناشناخته است.
نسائى در جاى ديگرى مى گويد: مختار فرد مورد اعتمادى نيست.
ابن حبّان مى گويد: مختار احاديث ناشناخته را از زبان مشاهير نقل مى كرد، به گونه اى كه به ذهن خطور مى كند كه وى از روى عمد اين كار را انجام داده است.
ابواحمد حاكم مى گويد: از نظر علما، مختار بن نافع، در نقل حديث قوى نيست.
ساجى مى گويد: احاديث مختار ناشناخته است.(4)
با توجه به آن چه گفته شد، حافظانِ حديث، اين حديث را در شمار احاديث باطل و مردود ذكر كرده اند. براى نمونه ابن جوزى مى گويد: مختار بن نافع تميمى روايتى را از ابوحيّان، از پدرش، از على عليه السلام نقل مى كند كه پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود... .
ابن جوزى در ادامه مى گويد: اين حديث، با نام « مختار» معروف شده است. بخارى مى گويد: مختار، احاديث ناشناخته نقل مى كند. ابن حبّان مى گويد: مختار، احاديث ناشناخته را از زبان مشاهير نقل مى كرد؛ به گونه اى كه به ذهن خطور مى كند كه وى از روى عمد اين كار را انجام داده است.(5)
ذهبى درباره او مى گويد: مختار بن نافع، از ابوحيّان تميمى به نقل حديث پرداخته است.
نسائى و ديگران مى گويند: مختار بن نافع، راوى ثقه و مورد اعتمادى نيست.
ابن حبّان مى گويد: احاديث وى، بسيار ناشناخته است.
احمد بن عبدالرحمان كزبرانى مى گويد: مختار بن نافع، از ابوحيّان، از پدرش، از على عليه السلام اين حديث را به صورت مرفوع نقل مى كند كه پيامبر صلى اللّه عليه وآله فرمود: خداوند، ابوبكر را رحمت كند... و آن گاه بقيه حديث را ذكر مى كند.
بخارى مى گويد: احاديث مختار بن نافع، ناشناخته بوده و كنيه وى ابواسحاق است.(6)
بر اين اساس، مناوى در شرح خود مى نويسد:
نگارنده، صحّت اين حديث را مورد اشاره قرار داده است، اما ادّعاى وى درست نيست؛ چرا كه ابن جوزى اين حديث را در شمار احاديث سست و ضعيف قرار داده و مى گويد: اين حديث با نام مختار، معروف شده است. بخارى مى گويد: احاديث مختار، ناشناخته است. ابن حبّان مى گويد: مختار احاديث ناشناخته را از زبان مشاهير نقل مى كند، به گونه اى كه به ذهن خطور مى كند وى از روى عمد اين كار را انجام داده است... .
از طرف ديگر در ميزان الاعتدال آمده است: احاديث مختار بن نافع، بسيار ناشناخته است. صاحب كتاب ميزان الاعتدال در ادامه، اين حديث را در شمار احاديث ناشناخته مختار بن نافع آورده است.(7)

پي نوشت ها :

1- ارتش اعزامى به تبوك را « جيش العسره» مى نامند، چرا كه اعزام اين ارتش در دوران قحطى، خشك سالى و كمبود ارزاق روى داد.
2- سنن ترمذى: 5 / 297، حديث 3798.
3- الجامع الصّغير: 2 / 9، حديث 4412، حرف راء.
4- تهذيب التهذيب: 10 / 63.
5- العلل المتناهيه: 1 / 255 و 256.
6- ميزان الاعتدال: 6 / 386.
7- فيض القدير: 4 / 25.

منبع مقاله :
آيت الله حسيني ميلاني، سيد علي؛ (1390)، احاديث ساختگي، قم: انتشارات حقايق، چاپ سوم